Mini Box for Baroque (Nhạc Ba-rốc)

Bach và Handel sanh cách nhau 1 tháng, tuy nhạc mỗi người mỗi vẻ
nhưng dòng nhạc của họ điển hình đến độ nếu tách họ riêng ra thì dòng
nhạc Baroque thời đó xem ra không còn là nó nữa. Đây là thời của những
tác phẩm đồ sộ về phẩm lẫn lượng cho violin và ngay cả cho opera
(arias). Các nhạc sĩ lớn trong thời kì này:

J.S. Bach (1685-1750) : người đức. Thuở nhỏ hát ca
đoàn, học violin và viola với thân phụ. Mồ côi khi lên 10, về sống chung
và học nhạc với chú ruột Johann Christoph. Người vợ đầu là một cô em
họ. Vợ mất, kết hôn với Anna Magdalena, A.M là nguồn cảm hứng sáng tác
của Bach. Ông có tổng cộng 20 người con, không một ai có khả năng nối
nghiệp bố. Bach mù vào năm 1749, ông xui xẻo không mấy được biết tiếng,
sống và chết đều im lìm, tài hoa bạc mệnh. Ác liệt là trong giờ phút sau
cùng của cuộc đời lúc nằm chờ chết Bach đã vẫn còn đọc nhạc cho con rể
ghi chép !

George Frideric Handel (1685-1759) : người anh gốc
đức. Năm 12 tuổi khi còn ở Đức, đã được chọn chơi organ cho Vương cung
thánh đường. Sau này học luật và sang Anh. Nhờ viết được 1 vở opera cho
nữ hoàng Ann trong vỏn vẹn có 14 ngày, ông được nữ hoàng quí trọng và
đặc cách phát lương trọn đời. Sau này còn được vua George I làm màn tăng
lương. Trước tác của Handel rất đồ sộ : 46 vở operas, 32 oratorios và
rất nhiều tác phẩm khác viết cho dàn nhạc . Sống độc thân, cuối đời ông
cũng bị mù, chết và được đặc ân chôn trong Tu viện Wesminster (là nơi
chỉ dành riêng cho hoàng gia Anh quốc)

Thời Baroque nhạc đã trở nên chuyên nghiệp hơn so với thời kì Phục
Hưng trước đó . Các nhà soạn nhạc thời Baroque thừa hưởng di sản tài tử
của các ‘nghệ nhân’ thời Renaissance, công nghiệp hóa âm nhạc một cách
tinh xảo để nhạc biến thành nghệ thuật thứ thiệt và hàng đầu.

Barocco trong tiếng Portuguese là 1 viên ngọc trai đã được công phu mài dũa. Baroque
tiếng pháp dùng để chỉ một kiểu kiến trúc và trang trí theo mode âu
châu khi ấy, nhất là tại Ý vào đầu thế kỷ 18-19. Các nhà sử nhạc đã sử
dụng chữ Baroque cho âm nhạc cùng thời.

Soạn nhạc gia thời Baroque rất đông. Cũng như Bach và Handel, họ phần
lớn là người Đức. Tuy vậy có những tên tuỗi đáng kể của Ý :

Antonio Vivaldi (1675-1741) : với 4 bản concertos
lẫy lừng the Four seasons và khoảng 500 tác phẩm tương đương cho đủ loại
nhạc cụ như bassoon, picolo, trumpet, oboe, mandolin, violin …

Arcangeco Corelli (1653-1713) và học trò là Francesco Germiniani (1687-1762) nổi tiếng với các tác phẩm soạn cho vĩ cầm (cả hai đều là violonists)

Giuseppe Tartini (1692-1770) : là tay violonist nổi
tiếng lẫy lừng thời ấy. Thoạt tiên ông đi tu, rồi xuất và theo học luật,
sau đó thì gia nhập quân đội, ông học nhạc thời gian này rồi nghiêng
hẳn về vĩ cầm và giảng dạy. Tuy bị Hồng y Cornaro phản đối, ông cứ ngon
lành nhứt định lấy cháu gái của ngài Hồng y (cà chớn). Cornaro giận dữ
ký trát tống giam ông, gia đình Tartini xấu hổ về việc này nên cúp trợ
cấp tiền bạc. Bí quá Tartini buộc phải vào nương náu trong dòng tu khổ
hạnh St François d’Assi. Tại tu viện này Tartini đã thiện nghệ và điêu
luyện hoá tiếng đàn của mình – cái ‘bow’ của đàn violin cũng được ông
hoàn chỉnh trong thời gian này. Năm 1715 lúc được Cornaro ân xá ra khỏi
tu viện thì tên tuổi ông đã vô cùng lừng lẫy.

Thời gian này hai nhạc sĩ có sức sáng tác mạnh cho clavier (nhạc cụ
tiền thân của piano) là François Couperin –Pháp (1668-1733) và Dominico
Scarlatti – Ý (1685-1757). Dominico Scarlatti viết tổng cộng 150
oratorios, khoảng 600 cantatas, nhạc thính phòng (chamber music) vv ….
Cha của Dominico là Alessandro Scarlatti (1660-1725) đã viết hơn một
trăm tác phẩm cho opera là người đã có công rất lớn trong việc phát
triển ngành nghệ thuật này.

Vài tên tuổi đáng nhớ khác : Francesco Durante, Baldassare Galuppi,
Leonardo Leo và Giovanni Battista Pergolesi. Tất cả đều là người Ý. Một
số nhạc của Pegolesi đã được Igor Stravinsky phóng tác và xử dụng sau
này.

Jean Philippe Rameau (1683-1764) một nhà soạn nhạc
nổi tiếng khác của thời Baroque, người Pháp. Nhạc ông viết rất sống động
và phong phú. Cái đáng nói chính ông là người tiền phong trong việc đưa
ảnh hưởng Baroque vào âm nhạc Pháp lúc bấy giờ. Thoạt tiên Rameau học
nhạc với các nhạc sĩ Ý, nhưng rồi vì không thích nên ông trở lại Pháp
dạy nhạc và chơi organ trong nhà thờ d’Avignon và bằng cách ấy sắc thái
Baroque đã theo ông vào Pháp.

Cũng thế, ảnh hưởng Baroque đã theo Heinrich Schutz – Đức (1585-1672)
và Dietrich Buxtehude – Thụy Điển (1637-1707) mà lan khắp Âu- châu.
Handel năm 1706 lúc 21 tuổi đã qua Ý học nhạc trong 3 năm, nên rồi mặc
dù nhạc Handel có phong thái riêng, nhưng mọi người không thể phủ nhận
rằng trong nhạc Handel hơi hướm Ý ít nhiều có phảng phất.

Nhạc Baroque sống động và có pulse. Bây giờ ngườ ta chế ra nhịp và
gọi nó là beat rồi cứ tưởng là đang sáng tạo, thực ra nó chính là pulse
trước kia. Nhạc của J.S. Bach viết cũng đầy beat ra đó, bạn nghe thử
khắc biết. Chính cái sáng tạo trong nhạc của Bach đã làm nhạc của ông
trở thành bất tử. Lúc viết nhạc Bach chỉ viết cho những nhạc cụ thời ấy,
nhưng sau này cho dù nó được trình diễn bằng bất cứ nhạc cụ nào piano,
ghi-ta điện, hay ngay cả bằng các dụng cụ điện tử thì nó vẫn thích hợp
như thường.

Thời Baroque nhạc chẳng những phong phú về phẩm lượng mà còn mang
tính đa dạng, viết cho nhiều bè và nhiều loại nhạc cụ khác nhau. Một số
sau này đã biến dạng, một số vẫn giữ y sắc thái ban đầu . Xin kể đại
khái như sau :

Oratorio : Thánh nhạc viết cho solo, ca đoàn, dàn
nhạc hay đôi khi cho organ. Khác với opera, oratorio không bao giờ đuợc
trình diễn trên sân khấu kịch nghệ mà chỉ ở những buổi mục vụ hay hòa
nhạc trang trọng trong giáo đường.

Những tác phẩm nổi tiếng tiêu biểu cho oratorio :
Haydn : The Creation, The Seasons .
Handel : Messiah
Mendelssohn : St Paul, Elijah
Berlioz : Enfance du Christ
César Frank : Béatitudes
Elgar : Dream of Gerontitus
Stravinsky : Oedipus Rex (opera-oratorio)

Aria : Aria trong tiếng Ý có nghĩa là air (tức
melody) Aria so sánh như một bài diễn văn dài và quan trọng, được hát
lên trong nhạc kịch opera hay được solo trong oratorio (nghĩa là trong
giáo đường)

Recitative : Từ chữ recitare trong tiếng latin, có
nghĩa là kể chuyện. Nó chính là bài hát mào đầu luôn luôn đi trước một
Aria hay Opera hay Oratorio.

Concerto : Trong tiếng ý có nghĩa là concert.
Concerto viết cho một nhạc cụ solo cùng dàn nhạc. Thoạt tiên lúc phát
sanh vào thời Baroque nó có tên là Concerto Grosso (great concerto), khi
ấy nó viết cho một nhóm nhạc sĩ chơi cùng một loại nhạc cụ với cả dàn
nhạc hòa theo, sau này thì biến thể đi và chỉ còn một nhạc sĩ solo duy
nhứt mà thôi . Violin Concerto của Beethoven (Beethoven chỉ viết một bản
concerto duy nhứt cho vĩ cầm và là tác phẩm vĩ dại nhứt cho tới nay
chưa ai có thể qua mặt được, theo ý riêng tui) The 1st Piano Concerto
của Tchaikovsky. Mozart viết 27 bản Piano Concertos bản nào cũng xuất
sắc (ông còn đặc biệt viết cả concertos cho piano chơi duo nữa)

Fugue : Thể loại nhạc này đã vẫn giữ nguyên hình
thức mãi cho tới nay, nguyên ngữ latin là fuga nghĩa là bay bổng (flight
– thiệt chính xác !) Nhạc trong Fugue đã được chắp cánh bay lên bằng
nguyên tắc counterpoint (tui đã dịch counterpoint là chõi hay đối trong
bài viết trước, nhưng xin thú thiệt là tui không bằng lòng lắm chữ này,
ai có ý kiến chi không ?)

Nguyên tắc này là bài nhạc được chơi hay hát với hai hay nhiều giọng
khác nhau để làm nổi bật âm điệu chính. Thể loại Fugue thiệr ra không
giản dị, nó có thể có tới 5 bè riêng rẽ quyện với nhau mặc dù không nhứt
thiết chúng phải bắt đầu và kết thúc cùng một lúc. Mỗi bè có âm điệu
riêng và hát theo cách đối đáp. Thí dụ sau đây cho thấy cách thức chính
xác của một fugue 4 bè :
Soprano : Giọng chính, hát phần nhạc căn bản, nhạc đề của bản nhạc.
Contralto : Giọng nhì, hát lại (hay hát trả lời) bè chính theo nhạc đề.
Tenor : Giọng ba vào nhạc và xướng lên lại nhạc đề
Bass : Giọng tư hát lại (hay hát trả lời) bè ba …

Thông thường thì Soprano và Contralto dành cho giọng nữ, còn Tenor và
Bass dành cho nam. Cũng còn có những bè phụ khác như Alto (nữ) hay
Baryton (nam) làm bài nhạc thêm sắc mầu (và lộn xộn khó nghe, than ôi
phải thú thiệt như thế !). Thường khi các bé trai được huấn luyện để hát
bè soprano và contralto trong trường hợp thiếu nhân sự (trong các ca
đoàn đồng nam chẳng hạn)

Toccata : Tiếng ý toccare nghĩa là touched (tui xin
tạm dịch là phê, là cảm). Toccata viết riêng cho một nhạc cụ , mục đích
để nhạc sĩ trổ nghề ruột ra cho bàn dân thiên hạ trầm trồ (the skill).
J.S Bach đã viết những toccatas tuyệt diệu cho organ và clavier. Gần đây
đã có những tocatas viết cho các nhạc cụ khác, nhất là cho dương cầm.

Cuối thời Baroque, âm nhạc có một giai đoạn thay đổi ngắn ngủi và
thời trang, gọi là Rococo. Rococo là chữ vay mượn từ ngành học lịch sử
nghệ thuật, trong khoảng thời gian 1710-1775.
Lúc này khiếu thẩm mỹ đã thấy trong nghệ thuật trang trí, sang trọng và
đài các hơn. Âm nhạc Baroque trước kia trang trọng đến độ nặng nề thì
thời này thanh thoát buông thả hơn, người ta nói nó ga-lăng hết ý. Văn
hoá phong tục lúc này là đi tìm niềm hạnh phúc hoan lạc cho đời sống, âm
nhạc do đó được viết với mục đích để giải trí giới vương quyền và giới
quí tộc. Thể loại Divertimento và Serenade chào đời và phát triển mạnh.

Divertimento trong tiếng ý (lại ý !) có nghĩa là giải trí là giờ ra
chơi. Nói theo ngôn ngữ nhạc thì Divertimento là một tác phẩm nhẹ viết
cho một nhóm nhạc cụ trình diễn với mục đích giúp vui. Divertimento tiêu
biểu nhứt và nổi tiếng nhứt là bài Eine kleine Nachtmusik của W.A.
Mozart (1756-1791) thường xuyên được trình tấu .

Serenade theo nghĩa thông thường ngày nay là bài nhạc được chàng hát
tặng cho nàng (nghĩa là để cua đào), đúng nghĩa nguyên thủy Serenade là
bài nhạc được viết cho nhạc cụ chơi chung chớ không phải để hát.

François Couperin (1668-1733) : người pháp, cả gia đình ông đều là
nhạc sĩ chơi organ cha truyền con nối trong 200 năm tại giáo đường St
Gervais. Do ảnh hưởng của Arcangeco Corelli (xin xem ở trên) và J.S.Bach
, ông đã viết cả 1 quyển sách dạy chơi harpsichord (tiền thân của đàn
harp) và hơn 200 tác phẩm cho nhạc cụ này.

Georg Philip Telemann (1681-1767) : người đức, tự học nhạc và chơi
organ, có thời điều khiển dàn nhạc Vương cung thánh đường Hamburg .
Trước tác rất đồ sộ, nhạc ông nhẹ nhàng và … hời hợt. Sau này thì một số
tác phẩm được các nhà soạn nhạc viết lại cho flute rất thành công.

Carl Philipp Emanual Bach (1714-1788) : người đức, con của J.S Bach
(con thứ hai của bà vợ cả) Học luật trước khi chuyển qua nhạc, chơi và
dạy Harsicorp cho hoàng triều của Đại đế Frederick ở Berlin. Có dạo thay
thế Telemann làm nhạc trưởng tại thánh dường Hamburg. Tạo ảnh hưởng sâu
đậm trên Haydn sau này.

Âm nhạc là yếu tố quan trọng đối với môi trường học tập giúp người
học có khả năng học tập siêu tốc: nó phù hợp và tác động đến các động
đến các điều kiện về sinh lý của con người. Trong suốt một ngày làm việc
trí óc mệt mỏi, mạch và huyết áp của ta có chiều hướng tăng lên. Các
sóng não sẽ tăng tốc độ, các cơ rã rời. Sau khi nghỉ ngơi thư giãn, mạch
và huyết áp giảm xuống, các cơ linh họat hơn. Trong điều kiện bình
thường, ta khó có thể tập trung khi đang ở tư thế hoàn toàn thư giãn, và
cũng khó có thể thư giãn khi đang tập trung cao độ.

Tiến sĩ Georgi Lozanov, tác giả của những phương pháp học tập tăng
cường được vận dụng của SuperCamp, đã tìm ra một cách thức gắn lao động
trí óc tích cực với tâm sinh lý thoải mái để học tập đạt được hiệu quả
cao hơn. Sau nhiều thử nghiệm với các học sinh, ông đã nhận thấy rằng âm
nhạc là yếu tố quan trọng, “Thư giãn để nghe một bản nhạc giúp trí óc
lanh lợi và khả năng tập trung cao”.

Loại nhạc mà Lozanov nhận thấy là có hiệu quả nhất là nhạc Baroque
như nhạc của Bach, Handel, Pachelbel và Vivaldi. Các nhà soạn nhạc này
đã sử dụng những nhịp điệu đặc biệt, trùng khớp nhịp họat động của bộ
não. Nhạc Baroque có 60 nhịp/ phút, trùng với nhịp đập trung bình của
tim chúng ta. Nhiều nhạc sĩ đương đại vô cùng ngạc nhiên không hiểu làm
sao mà những nhạc sĩ của 300 năm về trước đã có khả năng soạn những bản
nhạc với độ chính xác về toán học cao đến như vậy.

Có thể bạn cũng đã biết, ảnh hưởng của nhạc Baroque không chỉ dừng
lại ở con người, mà thực nghiệm cho thấy, cây cối cũng có cành lá xum
xuê, bộ rễ lan rộng khi nghe nhạc Baroque, thậm chí chúng còn nghiêng
hẳn về phía nhạc như hướng về phía mặt trời để đón ánh nắng. Tương tự,
khi đánh một bản nhạc rock chói tai, những cây này sẽ quắt lại và chết.
Người ta cũng cho rằng, âm nhạc đánh thức được khả năng sáng tạo thuộc
về trực giác của não trái. Do vậy, những dữ liệu được đưa vào bộ não hoà
nhập vào cả quá trình. Não phải của bạn có xu hướng xao lãng trong suốt
các cuộc họp, bài giảng, thường xuyên mơ tưởng và nhìn ra xa khi cần
phải tập trung. Chơi nhạc là một phương pháp hiệu quả để chiếm lĩnh được
não phải khi cần tập trung vào các họat động của não trái.

*Một số tác động của nhạc Mozart đối với con người

Tác động đến trí thông minh của con người: Nghiên cứu về tác
động của nhạc Mozart đối với trí thông minh chính là nghiên cứu khoa học
đầu tiên về tác dụng của nhạc Mozart đối với con người.
Sau một cuộc kiểm tra IQ được tiến hành tại Mỹ, các nhà khoa học nước
này đã cho biết: nhóm học sinh được thư giãn bằng bản sô nát K488 của
Mozart có kết quả trắc nghiệm IQ trung bình cao hơn nhóm khác từ 9 – 10
điểm.
Quét não bằng phương pháp cộng hưởng từ trường fMRI (functional magnetic
resonance imaging) cho thấy: Tốc độ hoạt động tại nhiều khu vực trong
não và nhiều hoạt động khác của trẻ được nghe nhạc Mozart trở nên nhanh
nhạy hơn, năng động hơn bình thường.

Tăng cường chức năng thị giác: Đây là điều rất đáng ngạc nhiên, song quả thực là nhạc Mozart cũng góp phần cải thiện thị lực của con người.
Kết quả một cuộc thử nghiệm mới của các nhà khoa học về tác động của bản
sô nát K448 đối với 60 bệnh nhân tại trường đại học y dược Sao Paolo đã
hé mở những khả năng về việc vùng não kiểm soát chức năng thị giác của
con người được tăng cường tốc độ phân tích, và xử lý hình ảnh với độ
chính xác cao.
Những người tham gia cuộc thử nghiệm đã được “thưởng thức” những bản sô
nát soạn cho 2 piano của Mozart trong một phòng kín trong vòng 10 phút.
Sau đó, họ bắt đầu các cuộc kiểm tra kết quả sự phối hợp chức năng của
thị lực và não bộ. Quá trình xử lý thông tin diễn ra rất nhanh và chính
xác ở vùng não chức năng đã một lần nữa khẳng định tác dụng kỳ diệu của
âm nhạc Mozart.

Giúp ổn định nhịp tim, giảm stress và phục hồi thần kinh: Nghe nhạc Mozart có thể khiến cho nhịp tim con người trở nên ổn định hơn.
Theo dõi khoảng 23 trường hợp thanh niên tình nguyện tham gia nghiên
cứu, các bác sĩ thuộc bệnh viện Oberwalliser – Thuỵ Điển đã khẳng định:
việc nghe nhạc rất ích lợi đối với bệnh tim.
Nó giúp cho bệnh nhân bị mắc bệnh tim giữ được trạng thái thư giãn, sảng
khoái và giúp họ nhanh chóng hồi phục hơn bình thường. Trong nghiên cứu
này, ngoài nhạc Mozart, các bác sĩ còn phát hiện thêm các bản nhạc của
nhà soạn nhạc danh tiếng Bach cũng có những tác động ổn định nhịp tim
tương tự.
Trẻ sơ sinh được nghe nhạc Mozart cũng giúp trẻ giảm được đáng kể nguy
cơ mắc các vấn đề về thần kinh sau khi sinh. Trong quá trình nghe nhạc,
một thiết bị camera đặt trong phòng ngủ đã ghi lại toàn bộ những hoạt
động và biểu hiện của những đứa trẻ sơ sinh và đã công nhận âm nhạc
Mozart đã có những ảnh hưởng tuyệt vời đến trạng thái tinh thần của trẻ.
Những đứa trẻ nghe nhạc Mozart dường như trở nên vui vẻ và hoạt bát hơn
những trẻ em khác.

Dưới đây là danh sách các bản nhạc Baroque mà bạn nên nghe tuỳ theo nhu cầu của mình:

Thư giãn
Handel : concerto for harp and lute larghetto, op. 4, no.5
Concerto for harp in F Major larghetto, op. 4, no. 5
Concerto gross in C major (” Alexander’s feast “)

J.S Bach suit 3 (“Air on a G string”)
Vivaldi ” four season” spring, largo
Albinoni Concerto for oboe in D minor, op.9
J.S Bach concerto in F Minor
Pachelbel Canon in D Major
Handel concerto for harp and lute in B-Flat Major
Viavaldi concerto in C major for piccolo

Mozart converto no.21 in C Maork, K.467
Beethoven piano concerto no.5 in E-flat
Vivaldi Flute Concerto no.3 inD maor
Pachelbel ” canon” from canon and gigue
Beethoven Symphony no. 6
Grieg Peer Gynt Suite Prelude, Act 4, morning
Mahler Symphony no.5
Schubert Octet ub F major, D.803

Beethoven Symphony no. 6
Grieg Peer Gynt Suite Prelude, Act 4, morning
Mahler Symphony no.5
Schubert Octet ub F major, D.803

Betthoven : Concerto for violin and ochestra in D Major, op.61
Tchaikovsky : concerrto no.1 in B-Flat Minor for piano and Ochestra
Mozart : concerto for violin and ochestra ; Concerto no.7 in D Major
Haydn: Symphony no.67 in F Major ; Symphony no.69 in B major
Beethoven Concerto n.5 in E-flat Major for piano and ochestra, op.73 (“emperor”)
Beethoven Concerto for piano and ochestra no.5 in B-Flat Major
Haydn Symphony in C Major no. 121 (” L’ horloge”)
Mozart Concerto for violin and ochestra in A Major no.5; symphony in A Major no.29; symphony in G Minor no.40
Brahms Concerto for violin and ochestra in D Major, op.77

Corelli Grrosi, op.6, no.2,8,5,9
Handel ” Water music”
J.S Bach Fantasy in G Major, fantasy in C Major, and Trio in D Minor; Canoic Variationsand Toccata
Corelli Corteo Grrosi, op.4, no.10,11,12
Vivaldi Five concertos for plute and chamber orchestra
Handel Concerto for organ and ochestra in B-Flat Major, op.7, no.6
J.S Bach Prelude in G’Major